Het komt niet vaak voor, maar af en toe krijgt een vertaler tijdens een opdracht te maken met uitdrukkingen en bekende citaten. Wat doe je daarmee? Het is nooit vanzelfsprekend om ze met dezelfde impact te vertalen, en soms lukt het ook gewoon niet. Ik zal er hier 3 behandelen die ik ben tegengekomen.

1. “Jammer maar helaas”

Eigenlijk klopt dit in het Nederlands al niet, dus wat moet je er van maken in het Engels? Google biedt niet veel uitkomst. De term zelf is in het leven gebracht door Wim T. Schippers, die er naar mijn goed geheugen bij het Vlaamse tv-programma Phara over zei dat de uitdrukking complete waanzin is, een soort pleonasme. Dan betekent het al snel niet meer dan enkel “jammer”. We moeten er dus niet te moeilijk over doen en puur kijken naar de context waarin het gebruikt wordt

De beste mensen op ProZ.com hebben er een hele discussie van gemaakt. Velen zien de uitdrukking als sarcasme. Dat iets juist helemaal niet jammer is, als er bijvoorbeeld als 15-jarige scholier wat lesuren uitvallen. Zo komen ze dus met oplossingen als “that’s a real shame, NOT!”.

De “NOT” toevoeging vind ik iets te expliciet. Of het puur sarcastisch is of niet, mag geïmpliceerd worden door de context of door de intonatie als het uitgesproken wordt.

Gelet op al het bovenstaande zou ik dus uitkomen op het volgende:

“What a shame.” / “That’s a shame.”

Zou Seinfeld het sarcastisch hebben bedoeld?

 

2. Wij van WC-eend adviseren WC-eend

Als iets een hoog “wij van wc-eend” gehalte heeft, dan betekent het dat iets of iemand zelf belang heeft bij een advies. De bekende reclame is dus verworden tot een veelgebruikte uitdrukking in de Nederlandse taal. Een letterlijke vertaling zoals “we from toilet duck” zal weinig impact hebben op de Engelse lezer. Dus wat doen we er mee?

We gaan aan de slag met de uitleg achter de uitdrukking en we proberen dan maar een Engelse variant te vinden die ongeveer dezelfde lading kan hebben.

Amerikaanse presidentskandidaten hebben een beducht wapen in de verkiezingsspotjes die ze tijdens elke campagne lanceren. In de spotjes valt het campagneteam vaak de oppositie aan en wordt er toegelicht waarom de kiezer toch echt zou moeten stemmen op die ene kandidaat.

Als afsluiting van elk spotje komt de presidentskandidaat, Barack Obama bijvoorbeeld, in beeld met de verklaring dat hij het spotje volledig ondersteunt. Uiteraard, het is daar wettelijk verplicht om die verklaring te geven, maar het heeft toch een licht hilarisch effect dat de uiteindelijke beheerder van het spotje verklaart de inhoud volledig te ondersteunen. In Amerika wordt er dan ook af en toe de maat mee genomen.

“I am xxx, and I approve this message.”

 

3. “The lady’s not for turning”

Margaret Thatcher gaf in 1980 één van de bekendste speeches ooit, vooral door de mooie woordspeling die ze (lees: haar tekstschrijver Sir Ronald Millar) er in verwerkte.

“To those waiting with bated breath for that favourite media catchphrase, the ‘U-turn’, I have only one thing to say: ‘You turn [U-turn] if you want to. The lady’s not for turning.”

De U-turn is een politiek begrip dat aangeeft dat een politicus van standpunt is gewisseld, maar vervolgens doet alsof zijn of haar neus bloedt. Met een slimme woordspeling wist Thatcher hier het publiek op haar hand te krijgen.

In het Nederlands wordt dit natuurlijk een stuk ingewikkelder. Er bestaan nu eenmaal geen woorden om hetzelfde te bereiken. Je kan wel kijken hoe het begrip van de U-turn zich hier in Nederland heeft gemanifesteerd. In Nederland kwam dit bij vorige verkiezingen wel eens ter sprake, waar Jan-Peter Balkenende tijdens debatten in 2006 PVDA-leider Wouter Bos continu beschuldigde van ‘draaien’. En andersom.

Het wordt een halfbakken poging om dit dan alsnog met dezelfde lading te vertalen. De ‘u-draai’ is helaas geen bekend zelfstandig naamwoord. Men zou kunnen proberen om ergens een rijm te vinden: “Aan allen die met ingehouden adem wachten op de veel bediscussieerde ‘draai’, heb ik maar één ding te zeggen:  Heren, draai wanneer u wilt. Deze dame draait niet.”

Bediscussiëren/heren – dame. Het kán, maar het is niet perfect.

Gelukkig is er een uitweg. Beroemde citaten van significante figuren uit de geschiedenis laten we liever gewoon intact. De “I have a dream” van Martin Luther King Jr. zal bijvoorbeeld niet vaak als vertaling verschijnen.

Niks aan veranderen dus.